Sankcje i kontrsankcje w handlu z Rosją

Akty agresji Federacji Rosyjskiej objawiające się nielegalną aneksją Krymu w 2014 r. oraz zbrojną napaścią na Ukrainę w 2022 spotkały się z międzynarodową krytyką. W odpowiedzi poszczególne kraje i ugrupowania międzynarodowe zdecydowały się na wprowadzenie sankcji wobec państwa-agresora.

Również wspólnota państw zgromadzona wokół Unii Europejskiej dała wyraz sprzeciwu wobec tak radykalnej polityki. Jej owocem było wprowadzenie ograniczeń współpracy o charakterze sektorowym i podmiotowym, przede wszystkim w obszarach wpływających na rozwój i finansowanie potencjału militarnego tego kraju.

Sankcje w Unii Europejskiej

Obowiązujące obecnie na terenie UE regulacje prawne uwzględniające 9 pakietów sankcji, w tym indywidualne rozwiązania prawne państw członkowskich oraz rozwiązania uchwalone przez rząd rosyjski doprowadziły m.in. do zakończenia importu z Rosji szeregu produktów.

W grupie znalazły się następujące produkty:

• węgiel,
• gaz,
• szereg wyrobów z żeliwa i stali,
• złoto i biżuteria,
• produkty chemiczne i mineralne,
• nawozy (z ustanowieniem kontyngentu),
• wyroby z drewna,
• wyroby maszynowe,
• produkty budowlane.

Jednocześnie eksport do Rosji towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz mogących wzmacniać potencjał militarny i technologiczny państwa został zaniechany. W grupie towarów objętych embargiem znalazły się m.in. wyposażenie morskie oraz urządzenia i technologie dla sektora energetycznego (w szczególności dla wydobycia i rafinacji ropy naftowej), samolotów, statków kosmicznych i ich części, a nawet towary luksusowe.

Warto zaznaczyć, że w ramach pakietu sankcji określone zostały terminy i zasady odchodzenia od importu rosyjskiej ropy i produktów ropopochodnych. Na przykład Polska zadeklarowała odstąpienie od importu rosyjskiej ropy od 2023 r. Władze unijne wprowadziły limit cenowy na rosyjską ropę, który uwzględnia ilość i datę dostarczenia towaru, zakaz świadczenia usług transportu morskiego oraz zakaz świadczenia pomocy technicznej, usług pośrednictwa, finansowania lub pomocy finansowej, związanych z transportem morskim do państw trzecich. Jednocześnie zakazano importu oraz szerokiego zakresu eksportu w relacjach z regionami Ukrainy zaanektowanymi przez Rosję (w tym obwody: ługański, doniecki, chersoński i zaporoski, a wcześniej Krym i Sewastopol).

Co więcej wprowadzone zostały również ograniczenia i zakazy w zakresie inwestowania w rosyjski sektor energetyczny i wydobywczy oraz świadczenia szeregu usług dla podmiotów rosyjskich. Warto zaznaczyć, że obywatelom UE obecnie nie wolno piastować stanowisk zarządczych w spółkach i organizacjach kontrolowanych przez państwo rosyjskie. Większość pozostałych sankcji wprowadzono z myślą o sektorze finansowym Rosji oraz celem zamrażania aktywów osób i podmiotów w Rosji (wg danych z 17 grudnia 2022 r. takimi ograniczeniami było objętych 1.412 osób oraz 174 podmioty).

Ponadto obecnie obowiązują:

• sankcje dyplomatyczne – ograniczenie do niezbędnego minimum relacji dwustronnych i wielostronnych z Rosją;
• restrykcje we współpracy gospodarczej – działania UE dotyczące zawieszenia finansowania przez międzynarodowe instytucje finansowe operacji/programów z Rosją. Ponadto zawieszono programy współpracy dwustronnej i regionalnej z Rosją;
• sankcje wizowe: podjęto decyzję o częściowym zawieszeniu umowy o ułatwieniach wizowych między UE i Rosją, w tym stosowania dla określonych grup osób z Rosji (w tym delegacje oficjalne, przedsiębiorcy, przedstawiciele administracji, parlamentu i in.) uproszczonej dokumentacji wjazdowej, wydawania wiz wielokrotnych i inne rodzaje sankcji.

Akty prawne i ich wszelkie aktualizacje publikowane są na stronie Dziennika Urzędowego UE (w tym w języku polskim).

Sankcje w Polsce

Poza prawem unijnym w drugim kwartale bieżącego roku w życie weszła Ustawa z dnia 13.04.2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego. Na podstawie aktu prawnego wprowadzona została krajowa lista sankcyjna, obowiązująca od 26.04.2022, na której według stanu z 23 grudnia 2022 r. znajdowało się 37 osób oraz 34 podmioty gospodarcze. Ustawowo został wprowadzony zakaz importu i tranzytu węgla z Rosji. Co więcej osoby i podmioty objęte ograniczeniami zostały wykluczone z możliwości uczestniczenia w procedurach objętych prawem zamówień publicznych. Jednocześnie na mocy ustawy możliwe stało się ustanowienie tymczasowego zarządu przymusowego, przez Ministra Rozwoju i Technologii, nad firmami wpisanych na krajową listę sankcyjną. Rozwiązanie ma na celu utrzymanie przedsiębiorstw, w tym obecnych w nich miejsc pracy. Dodatkowo ustawa przewiduje możliwość stosowania dotkliwych sankcji karnych i finansowych za naruszanie poszczególnych przepisów.

Kontrsankcje w Rosji

Niezależnie od wcześniej istniejących już barier i ograniczeń w dostępie do rynku rosyjskiego, wprowadzony został szereg dodatkowych ograniczeń o charakterze kontrsankcji. Stanowią one odpowiedź na wdrożony przez władze Unii Europejskiej pakiet ograniczeń.

Rosyjskie sankcje objawiają się między innymi poprzez:

• wprowadzanie ograniczeń w transferach walutowych za granicę;
• zakazach wywozu określonych sprzętów, maszyn, urządzeń i niektórych innych towarów, które wcześniej wwieziono na terytorium Rosji;
• zakazie eksportu niektórych towarów (w tym wybranych gatunków drewna);
• stosowanie zerowej rekompensaty za przejęcie lub wykorzystanie stosowanych na terytorium Rosji patentów. W tym tych obejmujących wszelkiego rodzaju wynalazki, wzorce przemysłowe, innowacyjne rozwiązania, jak również oprogramowanie bez licencji.
• przedłużenie embarga na import artykułów rolno-spożywczych do końca 2023 r.
• wprowadzenie ograniczeń transportowych (w tym wprowadzone od 10 października 2022 ograniczenia w transporcie drogowym dla transportu należącego do przewoźników zarejestrowanych w UE, Wielkiej Brytanii, Norwegii i Ukrainie);

Sankcjami obejmowane są zarówno osoby fizyczne jak i prawne pochodzące z tzw. „nieprzyjaznych” państw. Władze rosyjskie umożliwiły przejmowanie spółek zagranicznych na terenie Rosji w przypadku ich zamykania lub zawieszania działalności. Dodatkowo, z uwagi na rosnące zapotrzebowanie, rosyjskim przedsiębiorstwom zezwolono na omijanie obostrzeń poprzez stosowanie szerokiego zakresu importu równoległego. Warto zaznaczyć, że wprowadzono również inne ograniczenia i reguły, które mają niekorzystnie wpłynąć na firmy, które dotychczas współpracowały z rosyjskim środowiskiem biznesowym.

Przydatne linki:

• ogólna strona poświęcona tematyce sankcji, utworzona przez Komisję Europejską Sanctions (restrictive measures);
• mapa sankcji, na której znaleźć m.in. podmioty objęte ograniczeniami EU Sanctions Map;
• pomocniczy skonsolidowany wykaz osób, grup i podmiotów podlegających sankcjom finansowym Unii Europejskiej Wykaz UE;
• serwis „Access2Markets”, w którym można znaleźć aktualne informacje na temat występujących ograniczeń w eksporcie z UE dla konkretnego asortymentu (wg nazwy lub kodu HS)Eksport z UE, import do UE – to warto wiedzieć (zakładka ws. wyszukiwania informacji dot. restrykcji, zakazów jakie wprowadziła Rosja i Białoruś w eksporcie towarów, które mogą mieć wpływ na zaopatrzenie rynku UE);
• baza najczęściej zadawanych pytań dot. sankcji przygotowana przez Komisję Europejską: Frequently asked questions