Włochy – charakterystyka

Włochy, Republika Włoska – państwo położone w Europie Południowej, głównie na Półwyspie Apenińskim, drugie pod względem najchętniej odwiedzanych krajów przez turystów.

Jest członkiem Unii Europejskiej od 1 stycznia 1958 roku, członkiem ONZ i NATO, w Strefie EURO od 1 stycznia 1999 roku.

Położenie

Strategicznie położony kraj łączący Europę Południową z Europą Środkową i Wschodnią. Jego powierzchnia wynosi 302 073 km2, w tym wyspy zajmują ok. 50 tys. km2. Największe z nich to Sycylia (25,4 tys. km2) i Sardynia (23,8 km2). Włochy posiadają także na swoim terytorium dwie enklawy: San Marino na północy i Watykan na terenie stolicy – Rzymu, jak również skrawek lądu należący do kontynentu Afrykańskiego, czyli Wyspy Pelagijskie. Linia brzegowa, podobnie jak i całej Europy, jest dobrze rozwinięta. Jej długość wynosi 7600 km. Oblewają je wody akwenu Morza Śródziemnego – Morze Adriatyckie, Morze Jońskie, Morze Liguryjskie czy Morze Tyrreńskie. Powierzchnia kraju to wyżynny i górzysty krajobraz w zdecydowanej swej większości, który stanowi jego 77%. Na północy znajdują się góry Alpy stanowiące wygięty ku północy łuk. Wzdłuż niego biegnie granica kraju. W tej części, w masywie Mont Blanc znajduje się najwyższy punkt Włoch – szczyt Monte Bianco di Courmayeur, mierzący 4748 m n.p.m. Wzdłuż, niemal przez całą długość półwyspu Apenińskiego, ciągną się stare góry Apeniny, od których pochodzi jego nazwa.

Wybrzeże Zachodnie półwyspu Apenińskiego jest przeważnie górzyste i poprzecinane zatokami zarówno od strony północnej, jak i południowej. W części środkowej znajduje się nico terenów nizinnych. Wschodnie wybrzeże nie jest tak zróżnicowane, przeważają pasma nizin nadmorskich w okolicach Zatoki Tarenckiej i niziny Półwyspu Salentyńskiego.

Terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna Włoch jest gęsta, zwłaszcza w części północnej, odwadnianej przez Pad, który jest najdłuższą rzekę Włoch – mierzy 652 km i płynie przez Nizinę Padańską, gdzie jest zasilany zasobnymi w wodę dopływami alpejskimi m.in. Ticino i Adda, Oglio oraz apenińskimi, z których najdłuższy jest Tanaro. Z Alp do Morza Adriatyckiego spływa także Adyga (długość 410 km) i Piawa. Na Półwyspie Apenińskim i na wyspach rzeki są krótkie, o wysokich jesienno-zimowych stanach wód i bardzo niskich w sezonie letnim. Podczas lata niektóre z nich mogą całkowicie wysychać. Do najdłuższych rzek Półwyspu Apenińskiego należą: Tyber (405 km), Arno, Reno, Ombrone i Volturno. Na Sycylii-Salso i sardyńskie Tirso.

Na terenie Włoch występują różnego pochodzenia jeziora. W Alpach są to liczne jeziora cyrkowe polodowcowe oraz duże i głębokie jeziora tektoniczno-polodowcowe – należą do nich piękne: Garda (o powierzchni 370 km², głębokości do 346 m), Como (o powierzchni 146 km², głębokości do 410 m) oraz Lugano przy granicy ze Szwajcarią. Włochy są bogate także w wody mineralne, a zwłaszcza w bardzo popularne termy górskie.

Całkowita granica lądowa wynosi 1932,2 km. Najdłuższa jest ze Szwajcarią i mierzy 740 km, następnie z Francją – 488 km, Austrią – 430 km, Słowenią – 232 km, San Marino – 39 km i Watykanem – 3,2 km długości.

Klimat

Praktycznie cały kraj jest pod wpływem klimatu podzwrotnikowego śródziemnomorskiego z roślinnością śródziemnomorską. Duża rozciągłość południkowa Włoch oraz południkowy przebieg Apeninów i równoleżnikowy Alp wraz z bliskością Afryki powodują, że jest on znaczne zróżnicowany. Centralna część Niziny Padańskiej jest pod większym wpływem kontynentalnym a pas Alp – umiarkowanym, z charakterystyczną cechą ich piętrowości. W wysokich partiach panuje jego górska odmiana, a w najwyższych klimat alpejski o cechach bliskich subpolarnego.

Roślinność

Najbardziej charakterystyczne dla włoskiego krajobrazu są typowe dla tego klimatu rośliny: cyprysy, winorośle, drzewa oliwne, wawrzyn, rozmaryn, makia złożona głównie z niewielkich krzewów i skarlałych drzew o skórzastych, zimotrwałych, szarozielonych liściach. Wyjątek stanowi roślinność Alp, Apeninów i górzystych partii wysp. W Alpach występują piętra lasów dębowych i kasztanowych (do ok. 1000 m), bukowo-jodłowych (do 1500 m), świerkowych i limbowo-modrzewiowych (do ok. 2100 m), a ponad nimi tereny porastają zaroślami różaneczników i kosodrzewiny, które przechodzą następnie na wysokości powyżej 2900m, w hale wysokogórskie. Apeniny i górzyste tereny wysp porastają lasy dębowe i kasztanowe, które zrzucają liście zimą a powyżej nich lasy bukowe. Na wysokości okolic 1800 m w Apeninach znajdują się łąki typu alpejskiego.

Włochy są regionem aktywnym sejsmicznie, gdzie co jakiś czas dochodzi do trzęsień ziemi. Na ich terytorium występują również wulkany czynne-Etna na Sycylii, której ostatni wybuch miał miejsce w zimie na przełomie 1991/1992 roku, Vulcano, leżący w archipelagu Wysp Liparyjskich i Stromboli leżący w tym samym regionie oraz uśpione, np. Wezuwiusz.

Ludność

Na początku 2020 roku Włochy miały 60,3 mln mieszkańców a liczba datowana na dzień 1 stycznia 2022 to już tylko 58,99 mln. Począwszy od 2014 roku populacja regularnie się zmniejsza, stanowiąc poważny problem m.in. dla gospodarki. Prognozy są bardzo niekorzystne i mówią, że jeśli trend się utrzyma to w 2050 roku kraj ma zamieszkiwać 54,2 mln osób, a w 2070 już tylko 47,7 mln. Ma to związek ze starzejącym się społeczeństwem i niską dzietnością.

Włochy są krajem gęsto zaludnionym, o średniej znacznie powyżej europejskiej. Liczba stanowi ok. 200 os./km2 (dla przykładu w Polsce to 123 os/km2). Rozkład populacji jest jednak mocno nierównomierny. Najbardziej zaludnione są Nizina Padańska i metropolitalne miasta: Rzym (ok. 2,7 mln), Mediolan (ok. 1,3 mln), Neapol (ok. 0,97 mln), Turyn-prawie 900 tys. mieszkańców. Najsłabiej zaludnione są prowincja Basilicata, obszary górzyste Alp i Apenin a także Sardynia. Średni wiek mieszkańca Włoch to 46 lat i 4 miesiące. Jedną czwartą ludności kraju stanowią osoby powyżej 65 roku życia.

Według danych Banku Światowego z 2020 roku, 72% populacji Włoch mieszka w miastach. Dla porównania w okresie międzywojennym była to zaledwie jedna trzecia.

Włochy są prawie jednolite etnicznie i wyznaniowo – dominują Włosi, którzy stanowią około 94% ogółu. Mniejszościami narodowymi są Sardyńczycy (2,7%), Retoromanie (1,3%), Tyrolczycy, Francuzi i Słoweńcy. Poza tym w dużych miastach są skupieni: Albańczycy, Arabowie, Bośniacy, Serbowie i Polacy.

Poza Włochami, ponad 80 milionów osób na całym świecie ma pełne lub częściowe pochodzenie włoskie. Najwięcej z nich mieszka w Brazylii.

Rozwój gospodarczy

Jeszcze w drugiej połowie XIX w. Włochy były stosunkowo słabo rozwiniętym krajem w porównaniu do bardziej rozwiniętych krajów Europy Zachodniej. Głównym sektorem produkcyjnym było rolnictwo, które skupiało około 60% siły roboczej. Od tamtego czasu, wraz z rosnącą urbanizacją, włoska gospodarka ulegała ogromnej transformacji.

Charakterystyczny dla niej obecnie jest bardzo aktywny sektor małych i średnich przedsiębiorstw, z bardzo dużym udziałem tych o charakterze rodzinnym. Istotnym także jest podział na północ i południe. Ta północna część kraju jest znacznie bardziej rozwinięta i uprzemysłowiona, szczególnie w regionie Lombardii, który jest zdominowany przez firmy prywatne. Południowa jest uprzemysłowiona znacznie słabiej, z dominacją rolnictwa, korzystającego często z dotacji państwowych.

W ostatnich latach Włochy nie miały zbyt imponującego wzrostu PKB rok do roku, czego skutkami są m.in. wysokie bezrobocie, wysokie zadłużenie publiczne i szara strefa zaliczana do największych wśród krajów Unii Europejskiej.

Pokłosiem natomiast niskiego realnego wzrostu PKB w ostatnich latach jest m.in. liczba przepracowywanych godzin i słaba produktywność. Ta pierwsza jest związana w dużej mierze ze wzrostem popularności zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin. Natomiast produktywność włoska, czyli wzrost realnego PKB w przeliczeniu na godzinę jest jedną z najniższych wśród krajów unijnych i wynosiła w latach 1999-2019 zaledwie 5%. Dla porównania, w tym samym okresie, w Niemczech – 22%, we Francji 21%. Oznacza to, że tempo wzrostu produktywności w Niemczech i we Francji podwaja się co około 70 lat a we Włoszech prawie co 300.

Usługi

Włochy posiadają nowoczesną infrastrukturę i bardzo mocną, ugruntowaną pozycję w międzynarodowych łańcuchach dostaw.

Handel

Udział Włoch w światowym handlu w 2020 r. wyniósł  ok. 2,9%.  Włochy zajęły  8 miejsce w światowym eksporcie i 11 pod względem światowego importu. Wg włoskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych zarówno eksport, jak i import rosły od 2009 do 2021, za wyjątkiem covidowego 2020. Wzrost wyniósł 67%.

W 2021 roku łączna wartość włoskiego importu  wyniosła około 466,0 mld euro, natomiast łączna wartość włoskiego eksportu była równa 516,3 mld euro. Dodatnie saldo handlowe Włosi odnotowują ciągiem od 2012 roku.  W 2021 r. wyniosło ono 50,3 mld euro.

Transport

Transport drogowy

Sieć komunikacyjna Włoch należy do najlepiej rozwiniętych na świecie, a transport i logistyka, ze względu na położenie kraju miały od zawsze znaczenie fundamentalne. Pod włoskimi autostradami nadal istnieje część dróg wybudowanych jeszcze przez Rzymian. Nieprzypadkowo to właśnie we Włoszech, w 1924 roku, zbudowano pierwszą autostradę na świecie łączącą Mediolan z Varese. Bliskość Bliskiego Wschodu i Afryki także przyczyniła się do rozwoju włoskiej branży transportu drogowego, promując ją jako euro śródziemnomorską platformę logistyczną do obsługi kontenerów, szczególnie w handlu pomiędzy regionami północnymi i południowymi Europy.

Drogi liczą ogółem 835,6 tys. km (2003), co daje 277,3 km/100 km², z czego na drogi publiczne przypada ponad 487 tys. km. Obecnie sieć autostrad ma długość ponad 7,1 tys. km (2021 r.) Kluczowe znaczenie ma Autostrada Słońca, najlepsza z włoskich dróg, łącząca Turyn z Mediolanem, Florencją, Rzymem, Neapolem i dalej biegnąca na skrajne południe, aż do miasta Reggio di Calabria. Ze względu na południkową rozciągłość,włoska sieć komunikacyjna rozwijała się głównie w tym kierunku, z wyjątkiem połączeń równoleżnikowych, szczególnie na równinie Parana. Inne w tym kierunku są skromne.

Obecnie infrastruktura drogowa jest najczęściej wykorzystywaną dla przewozu towarów. Włoski przemysł transportowy oferuje szeroką gamę węzłów towarowych, w tym węzeł towarowy w Orbassano i węzeł towarowy w Weronie, znany również jako „Quadrante Europa”. Według danych za 2017 r. drogowy transport towarowy stanowił ponad 86 proc. ogółu lądowego transportu towarowego.

Włoskie tunele alpejskie dają dodatkowy wgląd w handel między Włochami a krajami takimi jak Francja, Austria i Szwajcaria. W 2017 r. najbardziej ruchliwa była granica włosko-austriacka i przewieziono tędy największą ilość towarów. Tunel alpejski Brennero jest jednym z najważniejszych w połączeniach komunikacyjnych Europy północnej i południowej.

Transport kolejowy

Wiele dróg i linii kolejowych we Włoszech położonych jest na stromych zboczach górskich, co związane jest z dużą ilością tuneli i mostów, a te z kolei generują wyższe koszty eksploatacyjne. Dlatego transport kolejowy odgrywa znacznie mniejszą rolę niż transport drogowy. Jednak w ostatnich latach systematycznie rośnie i zwiększa swój udział w przewozie osób i towarów, głównie dzięki rozwojowi transportu intermodalnego.

Transport intermodalny optymalizuje koszty i czas z działaniem na rzecz środowiska łącząc ze sobą różne środki transportu, takie jak statki, pociągi, samochody ciężarowe, przewożąc towary bez zmiany przestrzeni ładunkowej.

Długość głównych linii kolejowych wynosi ponad 16,7 tys. km a łącznie z turystycznymi wąskotorowymi ok. 300 km. Włochy posiadają też bardzo rozbudowany, własny system superszybkich pociągów rozwijających średnio prędkość ok. 250 km/h. Łączą ze sobą takie miasta jak Turyn, Mediolan, Rzym, Neapol oraz Sycylię. Najszybsze i najbardziej luksusowe to „Czerwone Strzały” czyli Frecciarossa, która pokonuje odcinek Mediolan-Rzym w 3 godziny i 25 minut osiągając prędkość nawet 360 km/h.

Poza liniami fundamentalnymi pasażer może skorzystać także z linii uzupełniających, które obsługują połączenia pomiędzy średnimi i małymi ośrodkami regionalnymi, a także liniami węzłowymi, które łączą fundamentalne i uzupełniające działając na obszarach metropolitalnych.

Obecnie w budowie jest nowa linia dużych prędkości, łącząca Mediolan z Wenecją. Ma przebiegać przez najbardziej uprzemysłowioną część Włoch i włączyć się w Korytarz Śródziemnomorski w ramach sieci TEN-T, którym połączy się z kolei z innymi, zachodnioeuropejskimi liniami kolejowymi dużych prędkości. Docelowo Korytarz Śródziemnomorski ma połączyć Hiszpanię z Ukrainą i ułatwić w przyszłości połączenia kolejowe z Azją.

Transport lotniczy

We Włoszech działa 39 lotnisk określonych przez włoską Narodową Agencję Lotnictwa Cywilnego mianem strategicznych lub o znaczeniu ogólnokrajowym. Największe z nich i jednocześnie jedne z największych węzłów komunikacji lotniczej w Europie to lotnisko Fiumicino-Leonardo da Vinci w Rzymie oraz mediolańskie Malpensa i Linate. A główni włoscy przewoźnicy lotniczy to Italia Trasporto Aereo i Air Dolomiti.

Transport morski

Odgrywa dużą rolę w kraju o tak długiej linii brzegowej. Dotyczy to transportu pasażerskiego, ale przede wszystkich towarowego. Największym włoskim portem, znanym na całym świecie, jest Genua, zaś największym pasażerskim – Neapol, który jest centralnym łącznikiem komunikacyjnym z Sycylią i Sardynią. Inne to Triest, Torre del Greco, Livorno,Wenecja, Cagliari , Ancona czy Tarent.

Turystyka

Włochy są drugim po Hiszpanii najchętniej odwiedzanym krajem Unii Europejskiej. Portal statista podaje, że w roku 2021 turystyka stanowiła o 9,1% włoskiego PKB. Wyliczenia Parlamentu Europejskiego mówią o 4% unijnej gospodarki i ponad dwa razy takiej, doliczając wszystkie sektory bezpośrednio z nią związane.

Turystyka ma jednak swoje co najmniej dwa, główne oblicza. Jest to ważna część sektora włoskiej gospodarki przynoszącej ogromne profity. Stała się też jednak sporym problemem dla samych Włochów. Dotyczy on przede wszystkim głównych ośrodków turystycznych, jakimi są miasta. Miasta już teraz bowiem są atrakcją turystyczną samą w sobie jako całość. Przykładem może być Wenecja czy Florencja, które nie mają już obecnie podziału na sezon niskiego czy wysokiego obłożenia. Większość mieszkań jest przeznaczona na najem krótkoterminowy. Mieszkańcy mają trudności ze znalezieniem sklepu z produktami pierwszej potrzeby pośród kawiarni i restauracji obsługujących tak licznych turystów, bowiem każdy wokół lokal jest przeznaczany na biznes turystyczny i obsługę odwiedzających.

„Made in Italy” – gospodarka

Polska Agencja Inwestycji i Handlu S.A. (PAIH S.A.)

ul. Krucza 50
00-025 Warszawa

https://www.paih.gov.pl