Artykuł

Hydroenergetyka Gruzji – niewykorzystany zasób Kaukazu

07.07.2025

Gruzja wykorzystuje zaledwie jedną czwartą swojego potencjału hydroenergetycznego, a mimo to energia wodna dominuje w krajowym miksie. Dla inwestorów z sektora OZE może to być sygnał do działania i okazja do wejścia na chłonny, ale wciąż rozwijający się rynek.

Gruzja to kraj o szczególnym profilu energetycznym. Aż 80 proc. energii elektrycznej produkowanej w kraju pochodzi z elektrowni wodnych, co sprawia, że jest jednym z najbardziej „wodnych” systemów energetycznych w Europie. Dla porównania, w Polsce ten udział nie przekracza 1,5 proc.

Główne instalacje – takie jak Enguri (ponad 1300 MW mocy), Zhinvali, Vardnili czy Khrami – są odpowiedzialne za większość krajowej produkcji. W 2024 roku energia wodna dała łącznie ponad 11 TWh prądu, co oznacza wzrost o 5 proc. w porównaniu do 2023 roku. To pokazuje, że hydroenergetyka pozostaje nie tylko stabilna, ale i perspektywiczna.

Ogromny, ale wciąż niewykorzystany potencjał

Z raportu opublikowanego w 2025 roku przez IRENA (Międzynarodową Agencję Energii Odnawialnej) oraz gruzińskie Ministerstwo Gospodarki wynika, że potencjał hydroenergetyczny Gruzji sięga nawet 15 tys. MW (15 GW) mocy zainstalowanej. Tymczasem aktualnie wykorzystywane jest zaledwie 20-25 proc. tego zasobu.

Taki niski poziom wykorzystania to efekt ograniczeń infrastrukturalnych, braku wystarczających inwestycji oraz sporów środowiskowych i społecznych. Wiele dużych projektów, takich jak anulowana w 2021 roku elektrownia Namakhvani HPP, spotkało się z masowymi protestami mieszkańców i organizacji ekologicznych. Obawy dotyczą głównie przesiedleń, ryzyka związanego z osuwiskami, utraty terenów rolnych i zagrożenia dla lokalnych ekosystemów. W efekcie część inwestorów – mimo formalnych zgód – wycofywała się z realizacji projektów, pozostawiając infrastrukturę w stanie zawieszenia.

Sezonowość jako ograniczenie i impuls do reform

Jednym z najistotniejszych wyzwań dla gruzińskiego sektora hydroenergetycznego pozostaje jego silna sezonowość. Wiosną i latem, dzięki topniejącym śniegom i wzmożonym opadom, produkcja energii jest wysoka. Jednak zimą – gdy mniejsze opady i zamarzające dopływy ograniczają ilość dostępnej wody – Gruzja zmuszona jest importować prąd, głównie z Azerbejdżanu i Rosji.

Taka struktura wymusza działania dywersyfikacyjne polegające na przyspieszeniu rozwoju pozostałych źródeł odnawialnych – przede wszystkim fotowoltaiki i energetyki wiatrowej, które mogą uzupełniać produkcję w miesiącach zimowych. Jednak sam wzrost udziału innych OZE nie wystarczy. Istotne znaczenie ma także zwiększenie elastyczności krajowego systemu energetycznego, który dotąd był przystosowany głównie do dużych i scentralizowanych elektrowni wodnych.

W tym celu Gruzja planuje modernizację infrastruktury przesyłowej, budowę systemów magazynowania energii oraz rozwój elektrowni szczytowo-pompowych. Te ostatnie – pozwalające na magazynowanie nadwyżek energii poprzez pompowanie wody do górnych zbiorników w czasie niskiego zapotrzebowania i jej uwalnianie w godzinach szczytu – mogą odegrać ważną rolę w stabilizacji systemu. Dodatkowo wdrażane są rozwiązania poprawiające zarządzanie przepływami wodnymi, co ma na celu bardziej efektywne wykorzystanie rzek nawet przy zmiennych warunkach hydrologicznych.

Nowe inwestycje: ponad 60 lokalizacji w planach

Rząd gruziński przygotował mapę ponad 60 nowych lokalizacji pod inwestycje hydroenergetyczne – obejmującą zarówno duże elektrownie zaporowe, jak i małe elektrownie wodne typu SHPP (Small Hydropower Plants). Te ostatnie zyskują szczególne znaczenie w obecnej strategii energetycznej kraju. W odróżnieniu od wielkoskalowych projektów SHPP są mniej inwazyjne dla środowiska, nie wymagają budowy wielkich zbiorników ani przesiedleń, a ich realizacja przebiega znacznie szybciej. Z tego względu cieszą się znacznie większą akceptacją społeczną i są chętniej wspierane przez władze lokalne – zwłaszcza w regionach górskich, takich jak Racza, Dolna Swanetia i Imeretia, gdzie potencjał hydrologiczny jest duży, ale topografia nie sprzyja rozbudowanej infrastrukturze zaporowej.

W tych regionach władze stawiają na rozproszone, niskonakładowe inwestycje, które mogą zasilać lokalne sieci energetyczne, poprawiając bezpieczeństwo dostaw i uniezależniając mieszkańców od importu prądu. SHPP wpisują się też w cele zrównoważonego rozwoju – ich oddziaływanie na środowisko i krajobraz jest nieporównywalnie mniejsze niż w przypadku dużych zapór. W Gruzji, gdzie kwestia ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego dolin rzecznych jest szczególnie wrażliwa społecznie, to podejście zyskuje coraz większe uznanie.

W praktyce oznacza to, że małe elektrownie wodne mogą stać się kręgosłupem nowej, zdecentralizowanej energetyki odnawialnej Gruzji, tworząc szansę na zaangażowanie prywatnych inwestorów i lokalnych przedsiębiorców. To również obszar, w którym polskie firmy mają doświadczenie i potencjał technologiczny – zwłaszcza w zakresie budowy turbin niskospadowych, automatyki oraz systemów zarządzania przepływem wody.

Integracja z sąsiadami i ekspansja eksportowa

Dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu Gruzja może stać się nie tylko samowystarczalnym, ale także eksportującym producentem energii odnawialnej. Kraj graniczy z Turcją, Armenią, Azerbejdżanem i Rosją, a jego system energetyczny już teraz jest częściowo połączony z sieciami państw sąsiednich. Jednak rząd w Tbilisi planuje znaczne pogłębienie tej integracji, widząc w tym szansę nie tylko na zwiększenie stabilności własnych dostaw, ale również na rozbudowę eksportu energii odnawialnej.

Szczególnie istotne są projekty infrastrukturalne z Turcją i Unią Europejską, wpisujące się w koncepcję Południowego Korytarza Energetycznego (Southern Energy Corridor), który ma na celu dywersyfikację źródeł energii dla UE. Gruzja – jako kraj z dużym i odnawialnym potencjałem hydroenergetycznym – może odegrać ważną rolę w dostarczaniu „zielonej energii” do odbiorców w Europie, zwłaszcza w kontekście realizacji celów klimatycznych i wycofywania się UE z paliw kopalnych.

Obecnie trwają prace nad modernizacją transgranicznych połączeń elektroenergetycznych oraz nad zwiększeniem przepustowości istniejących linii. W 2023 roku rozpoczęto projekt Black Sea Energy Submarine Cable, zakładający budowę podmorskiego kabla energetycznego o długości ponad 1,1 tys. km, łączącego Gruzję z Rumunią przez Morze Czarne. Projekt ten, realizowany z udziałem Unii Europejskiej i Banku Światowego, może w przyszłości umożliwić eksport energii z Gruzji bezpośrednio na rynek UE.

Dodatkowo Gruzja rozbudowuje współpracę z Azerbejdżanem w zakresie wymiany energii i gazu, a z Armenią i Turcją prowadzi rozmowy o wspólnych projektach infrastrukturalnych, które umożliwią synchronizację systemów i lepsze zarządzanie przepływami regionalnymi. Celem jest stworzenie zintegrowanego rynku energetycznego Kaukazu, opartego na odnawialnych źródłach energii, który mógłby przyciągnąć inwestorów i wzmocnić pozycję polityczno-gospodarczą Gruzji w regionie.

Dla kraju o ograniczonych zasobach kopalnych i dużych ambicjach modernizacyjnych eksport energii to nie tylko kwestia gospodarcza, ale też geopolityczna. Wzrost zdolności eksportowych w sektorze OZE może przynieść Gruzji nowe źródła dochodu, zredukować zależność od importerów oraz zwiększyć jej znaczenie jako wiarygodnego partnera dla UE i instytucji międzynarodowych.

Możliwości dla polskich firm

Dla firm z Polski, które mają doświadczenie w realizacji inwestycji OZE, modernizacji sieci przesyłowych czy technologii magazynowania energii, potencjał hydroenergetyczny Gruzji stwarza realne pole do działania.

W szczególności:

• SHPP (Small Hydropower Plants) – technologie niskiej skali o wysokiej efektywności, z komponentami wytwarzanymi w Polsce, mogą odpowiadać na lokalne potrzeby;
• modernizacja infrastruktury – polscy dostawcy automatyki, pomp, rozdzielni i systemów zarządzania siecią mogą uczestniczyć w modernizacji istniejących elektrowni;
• usługi doradcze i inżynieryjne – planowanie inwestycji OZE w trudnym terenie górskim to obszar, gdzie doświadczenia z Polski mogą znaleźć zastosowanie.

W świecie szukającym stabilnych źródeł zielonej energii Gruzja może odegrać rolę większą, niż podpowiadają jej rozmiary na mapie. Jeśli wykorzysta swój potencjał, może stać się ważnym ogniwem łączącym region Kaukazu z europejską transformacją energetyczną.

Źródła:

• International Renewable Energy Agency (IRENA) – Energy Transition Assessment: Georgia, 2025
• United Nations Industrial Development Organization (UNIDO),  International Center on Small Hydro Power (ICSHP) – World Small Hydropower Development Report 2022
• ResearchGate – Small Hydropower Potential and its Development in Georgia