Deep tech w Serbii – bałkańska brama do innowacji

Serbia, choć formalnie poza Unią Europejską, staje się jednym z najciekawszych punktów na technologicznej mapie regionu. Dzięki strategiom rządowym, aktywności uczelni i wsparciu międzynarodowych partnerów kraj ten dynamicznie rozwija sektor deep tech – czyli zaawansowanych technologii opartych na badaniach naukowych i inżynierii. W lipcu 2025 r. w Belgradzie odbyło się spotkanie, które tylko potwierdziło te ambicje.

Serbia w 2020 roku przyjęła pierwszą krajową Strategię rozwoju sztucznej inteligencji, która wyznaczała kierunki działań w obszarze edukacji, infrastruktury, legislacji i współpracy międzynarodowej. Jej kontynuacją jest nowy dokument strategiczny na lata 2025-2030, przyjęty w styczniu 2025 roku. Obie strategie mają na celu ugruntowanie pozycji Serbii jako regionalnego lidera AI i zaawansowanych technologii.

Główne filary rozwoju

Nowa strategia zakłada pięć filarów rozwoju:

1. Budowa i rozwój infrastruktury cyfrowej – w tym rozbudowa Narodowej Platformy AI oraz inwestycje w superkomputery, centra danych i sieci obliczeniowe wspierające przetwarzanie danych na dużą skalę.
2. Edukacja i rozwój kompetencji – stworzenie programów szkoleniowych z zakresu AI, uczenia maszynowego, robotyki i analityki danych, zarówno na poziomie akademickim, jak i zawodowym. Przewidziane są także darmowe studia magisterskie na kierunkach związanych z technologią.
3. Wspieranie innowacyjnych start-upów i wdrażania AI w przemyśle – poprzez system grantów, fundusze kapitałowe oraz ulgi podatkowe. Nowe inicjatywy mają ułatwiać firmom przejście z fazy badawczej do komercjalizacji.
4. Zastosowanie AI w usługach publicznych – w tym w rolnictwie, energetyce, logistyce i ochronie zdrowia. Rząd planuje wdrażanie projektów pilotażowych z wykorzystaniem algorytmów AI do prognozowania plonów, zarządzania sieciami energetycznymi czy diagnostyki medycznej.
5. Promowanie współpracy międzynarodowej i udziału w projektach europejskich – Serbia chce dalej rozwijać swoją obecność w takich inicjatywach jak GPAI, EIT HEI czy European AI Alliance, mimo że formalnie nie należy do Unii Europejskiej.

Strategia AI 2025-2030 wpisuje się w długofalowy plan transformacji cyfrowej Serbii i jest ściśle powiązana z innymi dokumentami polityki publicznej, jak Strategia Inteligentnych Specjalizacji, reforma szkolnictwa wyższego oraz programy wsparcia innowacji SAIGE (Serbia Accelerating Innovation and Growth Entrepreneurship) i Funduszu Nauki. Co istotne, dokument ten nie koncentruje się wyłącznie na technologii, ale podkreśla również potrzebę regulacji etycznych i społecznych – zgodnych z europejskimi standardami, m.in. w zakresie prywatności, odpowiedzialności i przejrzystości modeli AI.

Warto również zaznaczyć, że strategia ta stanowi element przygotowań do EXPO 2027, które odbędzie się w Belgradzie, i ma stanowić światową wizytówkę serbskiego sektora technologicznego. Z tej okazji planowane są m.in. pokazowe wdrożenia sztucznej inteligencji w takich obszarach jak rolnictwo, zdrowie czy transport.

AI i sektor deep tech w praktyce

Choć Serbia nie posiada wielkiej bazy kapitału wysokiego ryzyka czy globalnych gigantów technologicznych, z powodzeniem buduje swój własny, zrównoważony ekosystem deep tech, oparty na połączeniu badań naukowych, rozwoju kadry technicznej i wspierających programów publicznych.

Centralną rolę odgrywają tu uniwersytety i instytuty badawcze. Najważniejsze z nich to:

• Uniwersytet w Belgradzie – zwłaszcza Wydział Elektrotechniki oraz Instytut Fizyki, które prowadzą projekty z zakresu uczenia maszynowego, cyfrowych bliźniaków i robotyki,
• Instytut AI w Belgradzie – jednostka powołana w 2021 roku jako pierwsze tego typu centrum badawcze w Europie Południowo-Wschodniej,
• Uniwersytet w Kragujevacu – organizator konferencji Deep Tech Open Science Day 2024, na której zaprezentowano ponad 90 projektów badawczych z obszaru fotoniki, biotechnologii, blockchaina, materiałów przyszłości czy technologii środowiskowych.

Inicjatywy te pokazują, że deep tech w Serbii nie ogranicza się jedynie do software’u. Biotechnologia, nowe materiały, automatyka przemysłowa czy nanotechnologia to równie ważne kierunki rozwoju.

Start-upy i przemysł: AI w służbie gospodarki

Serbia może pochwalić się także rozwijającym się sektorem start-upowym w obszarze AI. Zdolności firm działających w tym sektorze wykorzystywane są m.in. w produkcji przemysłowej, inteligentnym rolnictwie (AI do prognozowania plonów), opiece zdrowotnej (analiza obrazowa, wstępna diagnostyka) oraz energetyce (optymalizacja sieci i predykcja zużycia).

Władze krajowe aktywnie wspierają rozwój AI poprzez:

• granty i finansowanie Proof of Concept w ramach Funduszu Innowacji,
• ulgi podatkowe dla firm prowadzących R&D,
• dedykowane przestrzenie coworkingowe i inkubatory.

Współpraca z przemysłem i programy europejskie

Serbia nie działa w izolacji – uczestniczy w wielu programach międzynarodowych, takich jak:

• EIT HEI DeepTech-2M – program zwiększający potencjał uczelni w zakresie komercjalizacji AI, mikrotechnologii i zielonej energii,
• Global Partnership on AI (GPAI) – jako członek tej inicjatywy Serbia współtworzy zasady etycznego rozwoju AI,
• ERA (European Research Area) – mimo że Serbia nie należy do UE, aktywnie wdraża reformy zalecane przez Komisję Europejską, m.in. w zakresie otwartości badań, mobilności naukowców i współpracy uczelni z przemysłem.

Warto też wspomnieć o silnej diasporze naukowej – wielu serbskich naukowców pracuje na uczelniach zachodnich i wspiera krajowy ekosystem poprzez mentoring, transfer wiedzy i międzynarodowe projekty.

Polska i Serbia budują most innowacji

Warto jednak zaznaczyć, że to nie tylko rząd i uczelnie budują serbski deep tech. Coraz większą rolę odgrywa współpraca międzynarodowa, czego najlepszym przykładem było wydarzenie zorganizowane 8 lipca 2025 r. przez Polską Agencję Inwestycji i Handlu (PAIH) w Belgradzie.

Spotkanie dotyczyło możliwości nawiązania współpracy między serbskimi instytucjami a Fundacją Polska Innowacyjna, inicjatorem warszawskiego szczytu Deep Tech CEE. W wydarzeniu wzięło udział około 30 uczestników z Serbii i Polski. Prezentacje wygłosili m.in. Sławomir Olejnik, dyrektor Fundacji i szczytu Deep Tech, Nebojša Bjelotomić z Serbskiej Izby Handlowej oraz prof. Nebojša Bačanin-Džakula z Uniwersytetu Singidunum, który mówił o potencjale zastosowania AI w gospodarce.

Spotkanie zakończyła prezentacja Macieja Kowalonka, kierownika Zagranicznego Biura Handlowego w Belgradzie, który przedstawił ofertę PAIH i możliwości wsparcia dla firm z Polski i Serbii. Program umożliwił networking i nawiązanie kontaktów między start-upami, instytucjami i przedstawicielami administracji

Deep Tech CEE – platforma regionalna

Rosnące zainteresowanie technologiami przełomowymi w Europie Środkowo-Wschodniej doprowadziło do stworzenia Deep Tech CEE – regionalnej platformy, której celem jest integracja środowisk badawczych, start-upowych, inwestorskich i publicznych wokół wspólnej wizji rozwoju deep tech. To nie tylko seria wydarzeń, ale również zaplecze matchmakingowe, promocyjne i doradcze dla projektów opartych na badaniach naukowych i inżynierii.

Centralnym punktem działań Deep Tech CEE jest doroczny szczyt regionalny (Deep Tech CEE Summit), który w 2025 roku odbędzie się w dniach 27-29 października w Warszawie, we współpracy z European Innovation Council, EIT oraz organizacją Hello Tomorrow.

Wydarzenie zapowiada się imponująco:

• ponad 1 tys. uczestników z regionu CEE,
• ponad 200 inwestorów skoncentrowanych na deep tech,
• ponad 250 start-upów i spin-offów z obszaru AI, biotechnologii, materiałów przyszłości, medtechu, fotoniki czy kwantowych technologii,
• ponad 250 naukowców i inżynierów oraz przedstawicieli uczelni i parków technologicznych,
• dedykowane dni inwestorskie, panele tematyczne, spotkania 1:1, pitching sessions, hackathony i sesje matchmakingowe.

CEE Challenge – konkurs dla najlepszych projektów

Integralną częścią inicjatywy jest program CEE Challenge, który wyłania najbardziej obiecujące start-upy i projekty deep tech z regionu. Do końca września 2025 r. planowane jest pozyskanie ponad 100 zgłoszeń. Spośród nich 25 najlepszych zespołów otrzyma:

• możliwość prezentacji na szczycie w Warszawie,
• wsparcie w zakresie podróży i zakwaterowania,
• dostęp do inwestorów i grantodawców,
• nagrody rzeczowe i finansowe o łącznej wartości do 300 tys. euro.

Program ma na celu nie tylko wyłonienie innowacji, ale przede wszystkim przyspieszenie ich wdrażania i internacjonalizacji, a także pokazanie światu, że Europa Środkowo-Wschodnia to nie tylko odbiorca technologii, ale ich aktywny twórca i eksporter.

Serbia na mapie Deep Tech CEE

Serbia odgrywa w tej inicjatywie szczególną rolę. Dzięki aktywności środowisk akademickich, pojawieniu się dynamicznych start-upów i wsparciu instytucji publicznych kraj ten znajduje się wśród priorytetowych partnerów Deep Tech CEE. Fundacja Polska Innowacyjna – lider projektu – aktywnie pracuje nad włączeniem serbskich projektów do struktur konkursowych i sieci międzynarodowej.

Dzięki temu Serbia zyskuje dostęp do:

• zachodnich funduszy VC specjalizujących się w deep techu,
• kanałów komunikacji i promocji innowacji (np. DeepTechMap, DeepTechPulse),
• wiedzy eksperckiej i mentoringu z zakresu komercjalizacji, skalowania i ochrony własności intelektualnej,
• powiązań z europejskimi uczelniami, ośrodkami przemysłowymi i agencjami publicznymi.

Geopolityka i wyzwania

Choć Serbia dynamicznie rozwija swój sektor deep tech i sztucznej inteligencji, nie robi tego w geopolitycznej próżni. Wręcz przeciwnie – jej pozycja jako kraju aspirującego do członkostwa w Unii Europejskiej, a jednocześnie utrzymującego bliskie relacje z państwami takimi jak Chiny i Rosja, stawia ją w delikatnym położeniu. Ta dwutorowa polityka znajduje odzwierciedlenie także w obszarze technologii.

Z jednej strony Serbia wdraża rekomendacje Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA), przyjmuje strategie spójne z podejściem UE do etyki AI, rozwija infrastrukturę zgodną z unijnymi standardami otwartej nauki i bierze udział w projektach finansowanych przez EIT, Horizon Europe czy OECD.

Z drugiej jednak strony, jak wynika z raportu German Marshall Fund (GMF) z czerwca 2025 r., Serbia w dużym stopniu opiera swoją infrastrukturę cyfrową i komunikacyjną na dostawcach z Chin – m.in. Huawei i ZTE. Dotyczy to nie tylko sprzętu telekomunikacyjnego, ale także centrów danych, systemów nadzoru miejskiego (smart surveillance), a nawet komponentów w infrastrukturze energetycznej i transportowej.

GMF zwraca uwagę, że taka zależność od chińskich technologii może rodzić trzy główne ryzyka:

1. Brak interoperacyjności z europejskimi rozwiązaniami – systemy zbudowane na zamkniętych chińskich standardach mogą nie współpracować z europejskimi platformami i utrudniać integrację z rynkiem UE.
2. Zagrożenia dla cyberbezpieczeństwa i suwerenności danych – obecność nieprzejrzystych komponentów sieciowych może naruszać standardy ochrony prywatności i bezpieczeństwa.
3. Utrudnienia w implementacji unijnego AI Act – ponieważ część technologii wdrażanych w Serbii nie spełnia jeszcze rygorystycznych wymogów unijnych (np. audytowalność, przejrzystość modeli, prawa użytkowników), pełne dostosowanie do europejskiego porządku prawnego może być kosztowne i czasochłonne.

Szansa w dialogu i dywersyfikacji

Mimo tych wyzwań Serbia wykazuje coraz większą otwartość na dywersyfikację partnerstw i udział w inicjatywach opartych na otwartych standardach. Włączenie się do Deep Tech CEE, aktywność w projektach EIT i uczestnictwo w debacie o etyce AI (np. w ramach GPAI) pokazują, że kraj ten dostrzega strategiczne znaczenie kompatybilności z regulacjami europejskimi.

W tym sensie Serbia może pełnić rolę technologicznego pomostu, łącząc doświadczenia wschodnie i zachodnie, a także testując modele współpracy między światem akademickim, przemysłem i rządem w regionach o mieszanym wpływie politycznym.

Źródła:

• Government of the Republic of Serbia – Strategy for the Development of Artificial Intelligence in the Republic of Serbia for the period 2020-2025
• Serbia Business – Serbia adopts new AI Development Strategy for 2025-2030
• International Telecommunication Union – Digital Innovation Profile – Serbia
• German Marshall Fund – Deep Down in the Stack: China’s Entrenchment in Serbia’s Technology Landscape