Liberalizacja gospodarki Uzbekistanu w perspektywie przystąpienia do WTO

Uzbekistan konsekwentnie zabiega o głębszą integrację z globalnym rynkiem, a najważniejszym krokiem na tej drodze jest przystąpienie przez kraj do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Prezydent Mirzijojew podkreśla, że bez tego kroku nie będzie możliwe zrealizowanie jednego z głównych celów – podwojenia wartości uzbeckiego eksportu. Od 5 lat państwo systematycznie wdraża reformy, mające na celu liberalizację gospodarki i pełne wykorzystanie możliwości wynikających z liberalizacji handlu zagranicznego.

Historia uzbeckich starań o członkostwo w WTO sięga 1994 roku, kiedy państwo oficjalnie złożyło wniosek akcesyjny. Mimo że proces ten trwa już ponad trzydzieści lat i należy do najdłuższych w historii WTO, to dopiero w ostatnich pięciu latach wyraźnie nabrał tempa. Do 2020 roku odbyły się zaledwie cztery posiedzenia dedykowanych Grup Roboczych (Working Party), przy czym pomiędzy dwoma ostatnimi miała miejsce piętnastoletnia przerwa (2005-2020). Było to konsekwencją zmiany kursu politycznego Taszkentu po wydarzeniach w Andiżanie (2004) oraz zwrotu w stronę protekcjonizmu w handlu zagranicznym.

Pobierz w pdf

Przełom nastąpił po śmierci prezydenta Islama Karimowa w 2016 roku, kiedy nowe elity polityczne zadecydowały o odejściu od dotychczasowej polityki izolacjonizmu gospodarczego i otwarciu kraju na współpracę międzynarodową. Podczas czwartego posiedzenia Grupy Roboczej ds. akcesji Uzbekistanu do WTOw lipcu 2020 roku ówczesny wicepremier oraz minister handlu zagranicznego i inwestycji Sardor Umurzakow podkreślił, że akcesja do WTO stanowi absolutny priorytet administracji Uzbekistanu i integralną część reform ukierunkowanych na integrację ze światową wspólnotą gospodarczą oraz międzynarodowym systemem handlowym. Jeśli nie nastąpią nieprzewidziane okoliczności, Uzbekistan powinien dołączyć do WTO przed 14. Ministerialną Konferencją ugrupowania, która odbędzie się w marcu 2026 r. w Kamerunie.

Chronologia negocjacji akcesyjnych Uzbekistanu z WTO 

Dojście do władzy Szawkata Mirzijojewa zapoczątkowało nową fazę polityki gospodarczej Uzbekistanu. W lipcu 2019 roku wznowiono dialog z WTO, przekazując zaktualizowane porozumienie sprawie systemu handlu zagranicznego dyrektorowi generalnemu Roberto Azevêdo. Tym samym Taszkent zainicjował najbardziej ambitną fazę liberalizacji handlu od czasu uzyskania niepodległości pod koniec 1991 r. 

Pierwsze posiedzenie odnowionej Grupy Roboczej odbyło się w 2020 roku pod przewodnictwem ambasador Korei Południowej Ji-Ah Paik. Podkreślono znaczenie procesu akcesyjnego dla reform modernizacyjnych państwa. Spotkanie odbyło się tuż przed 12. Konferencją Ministerialną WTO w Kazachstanie, a członkowie wezwali Taszkent do przedstawienia dodatkowych informacji dotyczących zgodności prawa handlowego z zasadami WTO.

W kolejnych miesiącach Uzbekistan ogłosił reformy obejmujące podatki, waluty, inwestycje, politykę konkurencji, bariery techniczne, własność intelektualną i procedury celne, deklarując gotowość do negocjacji online mimo pandemii.

Piąte posiedzenie w czerwcu 2021 roku przyniosło poparcie 25 kluczowych członków WTO, w tym USA, UE, Wielkiej Brytanii, Korei Południowej i Japonii. Uzgodniono działania dotyczące prywatyzacji majątku państwowego, liberalizacji polityki handlowej i ograniczenia subsydiów rolnych oraz przemysłowych. Zapowiedziano negocjacje z USA, UE, Kanadą, Brazylią i Arabią Saudyjską.

Szóste posiedzenie w marcu 2023 roku potwierdziło zakończenie negocjacji z trzema państwami i intensyfikację rozmów dwustronnych w zakresie dostępu do rynku towarów i usług oraz harmonizacji prawa.

Siódme posiedzenie w listopadzie 2023 roku pokazało postęp instytucjonalny. W Ministerstwie Sprawiedliwości powołano departament ds. harmonizacji prawa z WTO, a w 20 resortach utworzono działy koordynujące. Podpisano pięć porozumień dwustronnych (z Gruzją, Mongolią, Arabią Saudyjską, Nigerią i Turcją) oraz prowadzono rozmowy z 31 członkami.

Podczas 13. Konferencji Ministerialnej WTO w Abu Zabi (luty 2024) podpisano protokoły końcowe z Japonią, Izraelem, Dominikaną, Turcją, Mongolią, Gruzją i Arabią Saudyjską, a negocjacje rozpoczęto ze Sri Lanką i Tajlandią.

Ósme posiedzenie w maju 2024 roku potwierdziło dalsze przyspieszenie, podpisano cztery kolejne porozumienia: z Dominikaną, Izraelem, Japonią i Urugwajem oraz rozszerzono negocjacje do 33 członków WTO, skupiając się na własności intelektualnej, barierach technicznych i wycenie celnej.

Dziewiąte posiedzenie na początku grudnia 2024 roku potwierdziło cel zakończenia procesu akcesyjnego w 2026 roku i sfinalizowanie negocjacji z kolejnymi dziewięcioma członkami, osiągając łącznie 22 porozumienia. Przekazano 192 akty prawne związane z dostosowaniem krajowego prawa do zasad WTO. Przewodniczący Grupy Roboczej zwrócił uwagę na rosnącą dynamikę i polityczne zaangażowanie władz, zapowiadając kolejne posiedzenie wiosną 2025 roku. Proces akcesyjny Uzbekistanu stał się jednym z najbardziej dynamicznych wśród obecnie procedowanych w WTO.

Liberalizacja uzbeckiej gospodarki: nowa faza reform od 2025 r.

Opisany powyżej proces ilustruje drogę legislacyjną, którą Uzbekistan musiał przebyć, by potwierdzić swoje międzynarodowe aspiracje w świetle regulacji WTO. Naczelnym orędownikiem szybkiego otwarcia gospodarki pozostaje prezydent Szawkat Mirzijojew. W ostatnim roku podjął on szereg decyzji, m.in. zniósł cła na import lekarstw i produktów medycznych, co przyspieszyło liberalizację handlu. Zmiany te uzyskały poparcie zastępczyni dyrektora generalnego WTO Johanny Hill, która zadeklarowała wsparcie dla budowy instytucji niezbędnych do dalszej integracji ze światową gospodarką.

30 kwietnia 2025 r. prezydent wydał dekret nr 74 „w sprawie środków na rzecz przyspieszenia reform rynkowych oraz przystąpienia Uzbekistanu do Światowej Organizacji Handlu”, nakazujący liberalizację kluczowych sektorów gospodarki i harmonizację prawa z międzynarodowymi standardami.

Pierwszy element dekretu dotyczy sektora elektroenergetycznego. Zniesiono monopol państwowego konglomeratu Uzenergosotish na zakup energii elektrycznej, przekształcając go w jednego z wielu uczestników rynku. Producenci, dostawcy, traderzy i operatorzy systemów przesyłowych muszą uzyskać licencję regulatora. Celem reformy jest zwiększenie przejrzystości, konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej sektora.

Drugi punkt obejmuje modernizację przemysłu chemicznego. Utworzono spółkę Uzkimyoimpex LLC w strukturze JSC Uzkimyosanoat, odpowiedzialną za koordynację eksportu. Uproszczono procedury eksportowe i zniesiono bariery administracyjne, co ma zwiększyć udział produktów o wysokiej wartości dodanej i wzmocnić pozycję branży na rynku globalnym.

Trzeci ustęp dotyczy liberalizacji handlu zagranicznego. Wyeliminowano obowiązkowe odniesienia do spółki JSC Uztrade, ograniczając uzależnienie eksporterów od struktur państwowych. Określono także rolę JSC Uzsanoatexport jako ważnego uczestnika rynku eksportowego oraz uproszczono procedury celne, co ma sprzyjać wzrostowi eksportu i równości warunków dla uczestników rynku.

Czwarty punkt odnosi się do reform celnych. Opłaty celne wyłączono z listy obowiązkowych wpłat budżetowych, zwiększając przejrzystość systemu. Specjalny Fundusz Komitetu Celnego przemianowano na Fundusz Rozwoju Komitetu Celnego, podkreślając znaczenie modernizacji. Zmiany te mają zbliżyć procedury celne Uzbekistanu do standardów międzynarodowych.

Kolejny fragment dekretu doprecyzowuje zasady funkcjonowania sektora gazowego. JSC UzGasTrade utraciło status jedynego operatora. Spółka ma odtąd kupować gaz od producentów i z importu po zatwierdzonych taryfach oraz sprzedawać odbiorcom poprzez umowy handlowe. Liberalizacja ma zwiększyć efektywność i konkurencyjność sektora.

Ostatni element dotyczy sektora elektrotechnicznego. Od 1 kwietnia 2024 r. lokalni producenci uzyskali preferencje w przetargach w wysokości 8-15 proc. oraz obowiązek dostaw w formule DDP (Delivered Duty Paid – „dostarczone, cło opłacone”). Oznacza to, że sprzedawca ponosi pełną odpowiedzialność za transport towaru, pokrywa wszystkie koszty, opłaty celne, podatki i ryzyko, aż do momentu dostarczenia towaru do miejsca wskazanego przez nabywcę. Jest to najbardziej zobowiązująca dla sprzedającego forma dostawy w systemie Incoterms, ponieważ obejmuje odprawę eksportową i importową.

Rozwiązanie to wspiera krajowy przemysł i ujednolica regulacje z międzynarodowymi standardami.
Realizację dekretu koordynować będzie Ministerstwo Sprawiedliwości i Uzbecka Agencja Regulacji Technicznych, a nadzór sprawuje premier Uzbekistanu. Większość zapisów wchodzi w życie natychmiast, a wybrane od 2026 r. reformy mają przygotować Uzbekistan do akcesji do WTO, zwiększyć eksport, wzmocnić konkurencyjność i przyspieszyć wzrost gospodarczy. 

Finalizacja akcesyjnej drogi Uzbekistanu do WTO

13 czerwca odbyło się kolejne, 10 już posiedzenie Grupy Roboczej, w trakcie którego potwierdzono rozpoczęcie wdrażania szeregu reform, obejmujących swoim zakresem zniesienie subsydiów eksportowych powiązanych z takimi sektorami jak przemysł ciężki czy wydobywczy, likwidacja wspomnianych powyżej monopoli państwowych w gazownictwie, elektroenergetyce i metalurgii, otwierając tym samym te sektory na kapitał prywatny i zagraniczny. W sektorach dotychczas regulowanych zobowiązano się do przejścia z systemu cen administracyjnych do rynkowych. 

W ustawodawstwie gospodarczym i handlowym przyjęto konieczne zmiany dla wymogów narzucanych przez porozumienia WTO o subsydiach i środkach wyrównawczych, porozumienia w sprawie ułatwień w handlu (TFA) i porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS). Potwierdzono także ujednolicenia regulacji technicznych i sanitarnych zgodnych z Porozumieniem w sprawie barier technicznych w handlu (TBT) i Porozumieniem w sprawie środków sanitarnych i fitosanitarnych (SPS). Ostatnim punktem była reforma procedur celnych, która objęła swoim zakresem uproszczenie odpraw, standaryzację zasad dostaw (DDP) oraz wyłączenie części opłat celnych z budżetu centralnego w celu zwiększenia przejrzystości finansowej.

Dyrektorka WTO Ngozi Okonjo-Iweala w wywiadzie dla telewizji Uzbekistan 24 poinformowała, że kolejne posiedzenie Grupy zaplanowano na listopad. Wyraziła przy tym nadzieję, że wyznaczenie wcześniejszego terminu końcowego na marzec przyszłego roku pozwoli zakończyć wszystkie niezbędne prace i oficjalnie ogłosić Uzbekistan nowym członkiem organizacji. 22 września w Nowym Jorku, przy okazji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, doszło do spotkania Okonjo-Iweali z prezydetem Mirzijojewem. Podkreślono na nim wagę listopadowego posiedzenia i konieczność finalizacji trwających od 1994 r. negocjacji. Dla porównania, Chiny starały się o wejście do WTO 15 lat. 

We wrześniu Uzbekistan podpisał kolejne bilateralne protokoły o dostępie do rynku, tym razem z Argentyną, Australią oraz Hondurasem. Przedstawiciel prezydenta ds. WTO, Azizbek Urunov podkreślił, że do zakończenia pełnego cyklu negocjacyjnego z państwami członkowskimi pozostało już tylko kilka państw. 25 października uzbeckie portale podały wiadomość o zawarciu kolejnych dwóch porozumień: z Unią Europejską (traktowaną jako reprezentację wszystkich państw członkowskich) oraz Panamą. Tym samym porozumienie zawarto już z 31 państwami, więc do spełnienia wymagań WTO w tym zakresie pozostały już tylko 3. UE jest trzecim największym partnerem handlowym Uzbekistanu, odpowiadającym za 10,4 proc. jego całkowitego obrotu handlowego i 7,2 proc. eksportu (drugi największy odbiorca). 

Informacja z 16 października 2025 roku o zatwierdzeniu przez Bank Światowy pakietu 800 mln USD w preferencyjnych pożyczkach wyraźnie wzmocniła proces liberalizacji gospodarki Uzbekistanu. Środki mają wesprzeć Taszkent w przyspieszeniu reform instytucjonalnych i sektorowych, zwiększeniu konkurencyjności oraz uproszczeniu procedur handlowych. Wsparcie obejmuje m.in. liberalizację energetyki i telekomunikacji, rozwój rolnictwa i handlu zagranicznego, a także inwestycje w efektywność energetyczną i zieloną transformację. Dla zagranicznych inwestorów i eksporterów jest to wyraźny sygnał pogłębiającej się integracji Uzbekistanu z globalną gospodarką oraz stabilizowania się zasad funkcjonowania rynku.

Znaczenie decyzji Banku Światowego wykracza poza wsparcie finansowe, gdyż stanowi ona również polityczny sygnał zaufania do kierunku reform prowadzonych przez Taszkent. Pomoc została ogłoszona w momencie, gdy Uzbekistan zbliża się do finalizacji negocjacji akcesyjnych z WTO, co nadaje reformom dodatkową dynamikę i wiarygodność w oczach partnerów międzynarodowych. Z perspektywy eksporterów i inwestorów zagranicznych oznacza to większą przewidywalność, ograniczenie barier wejścia na rynek i potencjalnie szybszy dostęp do sektorów dotąd regulowanych przez państwo. 

Dla polskich firm szczególnie istotne mogą okazać się nowe możliwości w obszarach zielonych technologii, infrastruktury energetycznej, przetwórstwa rolno-spożywczego i usług biznesowych.

Obroty handlowe Uzbekistanu: dynamiczny wzrost po 2020 roku

Opisane powyżej działania administracji Uzbekistanu przynoszą wymierne efekty w postaci systematycznego wzrostu obrotów handlowych państwa. Podczas gdy w 2020 r., zgodnie z danymi UN Comtrade, całkowity wolumen handlu zagranicznego wynosił ok. 43 mld USD (eksport i import po ok. 21,4 mld USD), to na koniec trzeciego kwartału 2025 r. osiągnął już poziom blisko 60 mld USD (dane uzbeckiego urzędu statystycznego). Niezmiennie głównymi partnerami handlowymi pozostają Chiny, Rosja i Kazachstan, a istotną rolę odgrywają również Szwajcaria (eksport złota), Korea Południowa oraz Niemcy.

Cytując dane uzbeckiego urzędu statystycznego, w ostatnich miesiącach saldo wymiany handlowej Uzbekistanu pozostaje ujemne i wynosi ok. 6,5 mld USD. Jednocześnie zauważalna jest zmiana dynamiki – tempo wzrostu eksportu przyspieszyło o 33,3 proc. rok do roku, podczas gdy import wzrósł w bardziej umiarkowanym tempie, o 15,6 proc. Dane za trzy pierwsze kwartały 2024 i 2025 r. wskazują na wzrost całkowitego obrotu handlowego o 22,9 proc. (11,1 mld USD). Coraz większa część tej dynamiki pochodzi z rosnącej sprzedaży zagranicznej, co odzwierciedla poprawę konkurencyjności gospodarki i skuteczność wdrażanych reform liberalizacyjnych.

Za wzrost eksportu w dużej mierze odpowiadają produkty rolne (wzrost o 39,3 proc. r/r), które stanowią 5,5 proc. łącznego eksportu kraju. Ważną rolę odgrywa także sektor usług (wzrost o 39,3 proc.), w którym dominują turystyka (52,9 proc.), transport (31,7 proc.), telekomunikacja i IT (7,2 proc.) oraz usługi biznesowe (3,2 proc.). Usługi odpowiadają łącznie za 25,3 proc. eksportu Uzbekistanu. W tym samym czasie spadło znaczenie sektora tekstylnego (o 16,6 proc.). Towary stanowiły 74,7 proc. ogólnej struktury eksportu. 

Po stronie importu dominuje napływ maszyn i sprzętu transportowego (33,9 proc.), a następnie dóbr przemysłowych (15,9 proc.) i produktów chemicznych (12,3 proc.). W omawianym okresie. całkowity import osiągnął wartość 33.11 mld USD, z czego towary stanowiły 29.47 mld USD, a usługi 3.65 mld USD. W segmencie usług, który wzrósł o 34,9 proc. r/r, dominują podróże (51,1 proc.), transport (20,3 proc.), telekomunikacja i IT (10,6 proc.) oraz usługi biznesowe (6,6 proc.). Struktura ta wskazuje na rosnące zapotrzebowanie Uzbekistanu na dobra inwestycyjne, technologie i komponenty przemysłowe, co stanowi istotną szansę dla polskich eksporterów.

W znacznej mierze właśnie te kategorie produktów trafiają do Uzbekistanu z państw Unii Europejskiej. W top-6 znajdują się (według wartości całkowitej obrotu towarowego podanej przez UN Comtrade na koniec 2024 r.): Niemcy, Francja, Włochy, Polska, Litwa i Czechy. Polska awansowała w tym zestawieniu o jedną pozycję, wyprzedzając Litwę (patrz tabela 1). Według Głównego Urzędu Statystycznego strumień eksportowy został zdominowany przez następujące kategorie: urządzenia i maszyny rolnicze, nawozy i środki ochrony roślin, przetwory spożywcze, napoje i konserwy oraz wyroby farmaceutyczne. Łączna wartość obrotów spadła natomiast o 22,5 proc., podobnie jak w przypadku Litwy (28 proc.) i Francji (24,2 proc.). 

Podsumowanie

Uzbekistan w ostatnich latach wszedł w decydującą fazę reform gospodarczych i instytucjonalnych, mających na celu pełną integrację z globalnym systemem handlowym poprzez akcesję do Światowej Organizacji Handlu (WTO). Proces ten, zapoczątkowany ponownie w 2019 r., zyskał dużą dynamikę po 2020 r., obejmując serię reform liberalizacyjnych w energetyce, handlu zagranicznym, przemyśle i rolnictwie. 

Dzięki konsekwentnym działaniom rządu Szawkata Mirzijojewa Uzbekistan zawarł już 31 z 34 wymaganych porozumień bilateralnych, zbliżając się do zakończenia najdłuższego procesu akcesyjnego w historii WTO. Równolegle Bank Światowy zatwierdził w październiku 2025 r. pakiet wsparcia o wartości 800 mln USD, mający przyspieszyć wdrażanie reform i zwiększyć konkurencyjność gospodarki.
Rezultaty tych działań są już widoczne w strukturze handlu zagranicznego. Wartość obrotów wzrosła z 43 mld USD w 2020 r. do blisko 60 mld USD w 2025 r., przy silnym wzroście eksportu (33,3 proc. r/r) i stabilizującym się imporcie (15,6 proc. r/r). Zmienia się także charakter uzbeckiego eksportu, w którym rośnie udział produktów rolnych i usług (łącznie 30,8 proc.), przy jednoczesnym spadku znaczenia sektora tekstylnego. Po stronie importu dominują maszyny, sprzęt transportowy i dobra przemysłowe, co odzwierciedla modernizacyjny kierunek rozwoju gospodarki.

Dla Polski i innych państw UE otwiera to nowe perspektywy współpracy, szczególnie w obszarach technologii, energetyki, przetwórstwa rolno-spożywczego i zielonych inwestycji. Uzbekistan, łącząc reformy strukturalne z rosnącą otwartością handlową, staje się dziś jednym z najbardziej perspektywicznych rynków Azji Centralnej.

Materiał powstał we współpracy z Fundacją Instytut Studiów Azjatyckich i Globalnych im. Michała Boyma