Religia od kuchni: produkty mięsne z uboju rytualnego

Od 2020 roku w sejmie trwają prace nad nowelizacją ustawy o ochronie zwierząt, która wpłynie zarówno na rynek produkcji mięsa, jak i jego eksport. Tzw. Piątka dla zwierząt obejmuje kontrowersyjny temat uboju rytualnego. Warto zaznaczyć, że żadne z dostępnych danych statystycznych nie ukazują wartości, ani wielkości rynku produktów mięsnych, pochodzących z uboju rytualnego. Według ogólnych danych statystycznych z 2021 roku wśród największych odbiorców polskiej wołowiny znajduje się m.in. Izrael, w przypadku którego 80 proc. rynku spożywczego stanowią produkty koszerne. Natomiast w przypadku drobiu za jeden z ważniejszych kierunków eksportu uznano Uzbekistan. Trafiło tam 15 131 ton mięsa drobiowego. Również wśród obiecujących kierunków eksportowych, jak np. wybrane kraje Afryki i Półwyspu Arabskiego, dominującą grupę towarów stanowią produkty halal.

W przypadku mięsnych produktów koszernych i halal przygotowanie pokarmów mięsnych wymaga wcześniejszego przeprowadzenia szczególnych procedur związanych również z ubojem. Wobec zmian kulturowych następujących w Europie, w tym coraz częściej podnoszonych kwestii ochrony praw zwierząt, ubój rytualny stał się tematem budzącym kontrowersje. Obecne w judaizmie i islamie reguły koszerności i halal wykluczają możliwość ogłuszenia zwierzęcia przez ubojem. W konsekwencji zagadnienie stanowi kość niezgody między obrońcami praw zwierząt, producentami mięsa, a wyznawcami islamu i judaizmu. Warto przypomnieć, że wartość polskiego eksportu mięsa w ostatnich latach wzrasta – jeszcze w 2020 r., mimo pandemii, wyeksportowano ponad 373 tys. ton mięsa chłodzonego i mrożonego oraz ponad 63 tys. żywych zwierząt. W okresie od stycznia do lipca 2021 r. wartość eksportu mięsa wzrosła o 4 proc.

Ubój rytualny a prawo unijne

Kwestie związane z ubojem zwierząt na terenie Unii Europejskiej regulują przepisy zawarte w Rozporządzeniu Rady (WE) NR 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania.

Zgodnie z zapisami zawartymi w artykule 4 ww. rozporządzenia każdy ubój musi być poprzedzony ogłuszeniem zwierzęcia. Jedyny wyjątek od reguły stanowi przypadek obrzędów religijnych opisany w punkcie 4. Dotyczy on realizacji uboju zgodnie z prawami religijnymi, ze szczególnym uwzględnieniem wolności wyznania Europejczyków wyznających Judaizm i Islam. Warto zaznaczyć, że chociaż prawo dopuszcza ubój zgodnie z prawami religii, to sam akt może być realizowany wyłącznie na terenie certyfikowanego zakładu rzeźniczego.

Warto wspomnieć, że w 2017 roku na terenie Królestwa Belgii doszło do sporu między władzami Flandrii, Walonii, a organizacjami reprezentującymi wyznawców islamu i judaizmu. Spór dotyczył wprowadzenia absolutnego zakazu stosowania uboju bez wcześniejszego ogłuszenia. Jak zostało to już wyżej wspomniane, religijne wymagania islamu i judaizmu wykluczają możliwość ogłuszenia zwierzęcia przed ubojem.

W konsekwencji sprawa trafiła do Belgijskiego Sądu Konstytucyjnego, który z kolei zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z prośbą o wydanie stosownego orzeczenia w sprawie. Sprawa dotyczyła rozsądzenia sporu dotyczącego hierarchii aktów prawnych. W tym przypadku konfliktu między przepisami dotyczącymi praw zwierząt a zapisami na temat wolności religijnej.

W konsekwencji Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że przepisy nakazujące ogłuszania zwierząt przed ubojem nie wpływają na ograniczenie swobód religijnych ze względu na możliwość pozyskiwania zgodnych z zasadami religijnymi produktów mięsnych pochodzących z importu. Jednocześnie w orzeczeniu znalazła się informacja o tym, że mimo obecności zapisów na temat swobód religijnych, prawo unijne nie wyklucza stosowania przez państwa członkowskie bardziej restrykcyjnych zapisów na temat ochrony zwierząt podczas uboju.

Ubój rytualny a prawo polskie

W Polsce kwestie związane z ubojem rytualnym reguluje Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, nowelizowana od 2020 roku na podstawie Ustawy z dnia 18 września 2020 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw.

Choć zapisy obowiązującego prawa pokrywają się z zasadami zawartymi w rozporządzeniu unijnym, to kwestia uboju rytualnego pozostaje w gronie tematów kontrowersyjnych. Spory wokół legalności uboju rytualnego co jakiś czas powracają do debaty publicznej. W 2014 roku możliwość wprowadzenia zakazu uboju rytualnego w Polsce była weryfikowana przez Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z 10 grudnia instytucja orzekła, że wprowadzenie prawa zakazującego stosowania uboju zgodnego z zasadami religijnymi byłoby wbrew zapisom zawartym w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Uznano wówczas, że wprowadzenie bezwzględnego prawa zakazującego podobnych obrzędów naruszałoby wolności uzewnętrzniania religii.

Temat powrócił w 2020 roku przy okazji prac nad Ustawą z dnia 18 września 2020 r. o zmianie ustawy o ochronie zwierząt oraz niektórych innych ustaw. Wśród przepisów pojawiły się zapisy wprowadzające zakaz hodowli i chowu zwierząt futerkowych, jak i ograniczające ubój rytualny. W ekspertyzie prawnej z 30 września 2020 r., wykonanej w celu oceny zgodności projektu ustawy z Konstytucją RP i przepisami unijnymi oceniono zaproponowane zapisy jako „[…]zbyt krótkie, oderwane od rzeczywistości, a nadto sprzeczne z zasadą ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji”.

W oficjalnym komunikacie z 12 października 2020 roku, dostępnym na portalu gov.pl, zaproponowano, by prawo polskie dopuszczało ubój rytualny jedynie w przypadku mięsa drobiowego. Jednocześnie wprowadzono okres vacatio legis dla zapisów dotyczących uboju rytualnego oraz farm zwierząt futerkowych.

14 października 2020 roku senat wydał oficjalne stanowisko. Projekt ustawy został skierowany do Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Prace nad ustawą pozostają niezakończone, a poprawki Senatu nie zostały rozpatrzone przez Sejm.

Chcesz się dowiedzieć więcej na temat certyfikacji produktów mięsnych? Zapraszamy do rejestracji na PAIH Forum Biznesu, które odbędzie się już 5 października na Stadionie Narodowym w Warszawie.