Eksport | Import | Inwestycje

Trade.gov.pl

Strona główna > Wiedza > Czy Ameryka Łacińska to region skorumpowany?
Artykuł

Czy Ameryka Łacińska to region skorumpowany?

W powszechnym przekonaniu, odpowiedź jest oczywista. Przecież wszyscy wiedzą, że tak. No właśnie, wszyscy wiedzą… i nie do końca mają rację. Takie przekonanie wynika z faktu, że region ten jest najczęściej traktowany jako jednolity zbiór państw hiszpańskojęzycznych, bez dostrzegania istotnych różnic gospodarczych i społecznych między poszczególnymi krajami. Rzeczywistość jest jednak bardziej złożona.

koperta przedstawiająca korupcję

Sporo można pisać o historycznych przyczynach tego zjawiska, począwszy od konkwisty, epokę kolonialną i formowanie się niepodległych państw. W dalszych latach stan taki się utrzymywał, co wynikało z bardzo słabych postępów demokracji, a przede wszystkim z bardzo częstych zamachów stanu i obejmowaniu władzy przez wojskowych. Nie sprzyjało to długofalowemu planowaniu własnych karier zawodowych czy politycznych. Szerokie rzesze urzędników oraz polityków nastawiały się raczej na szybkie wzbogacenie się. Dodatkowymi skutkami tego było częstsze akceptowanie przemocy, co rodziło wśród ludności biedniejszej poczucie bezradności i niemocy oraz brak możliwości publicznej krytyki. Na skalę zjawiska wpłynęło także znaczne zróżnicowanie etno-lingwistyczne i liczne przypadki faworyzowania członków własnych grup etnicznych. Częste rządy wojskowe nie sprzyjały także zmniejszaniu stopnia interwencjonizmu państwowego, co przy relatywnie niskich wynagrodzeniach urzędników państwowych wpływało na wysoki stopień korupcji.

Od autorytaryzmu do demokracji

Teoretycy oczekiwali, że wraz z zakończeniem tego okresu i postępami demokratyzacji poziom korupcji będzie malał. To założenie okazało się błędne. Poziom korupcji pozostał na tym samym poziomie, natomiast samo zjawisko zmieniło swoje formy. Nie zwrócono uwagi na podstawowy fakt, że w momencie odejścia od systemu autorytarnego do demokratycznego i poszerzeniu wolności obywatelskich dla szerokich grup społecznych, to poszerzenie dokonuje się także dla osób kierujących się niskimi pobudkami, czy wręcz przestępców. Ponadto w tym okresie następuje oczywiste osłabienie struktur kontrolnych i siłowych, traktowanych jako narzędzia poprzedniego reżimu. Dyskusje nad formą, zakresem ich przekształcenia i eliminacji z ich szeregów osób nie nadających się do pracy w demokratycznym państwie nie sprzyjają większej ich aktywności i determinacji w zwalczaniu negatywnych zjawisk, w tym korupcji.

Ponadto w krajach tego regionu wprowadzano raczej reformy o charakterze skrajnie neoliberalnym, z uwagi na wieloletnie wpływy USA w Ameryce Południowej (doktryna Monroe’a), co pogłębiło nierówności społeczne i w znaczny sposób wpłynęło na materializację życia nie tylko gospodarczego, ale także społecznego. Pospieszna i niekiedy chaotyczna prywatyzacja, nowe formy kreatywności finansowej oraz rosnąca siła gangów także wpłynęły na wzrost powiązań polityczno-biznesowych.       

Najwyższa pozycja – najniższa korupcja

W kolejnych latach państwa Ameryki Południowej mniej lub bardziej aktywnie zwalczały korupcję. Najbardziej miarodajnym i akceptowanym w świecie efektem prowadzonych działań jest wskaźnik CPI (Corruption Percepcion Index) podawany przez Transparency International. Wskaźnik ten ma skalę 1 – 100, przy czym 1 to kraj całkowicie skorumpowany, 100 – kraj najbardziej wolny od korupcji. Poniżej jest podany ten wskaźnik za 2021 dla regionu Ameryki Łacińskiej (w nawiasie miejsce na liście 180 ocenianych krajów) oraz dla porównania CPI dla wybranych państw z innych kontynentów.

Lista krajów wraz ze wskaźnikami CPI

Kraj
Wskaźnik CPI
Urugwaj
73 (18)
Chile
67 (27)
Kostaryka
58 (39)
Kuba
46 (64)
Kolumbia
39 (87)
Argentyna
38 (96)
Brazylia
38 (96)
Ekwador
36 (105)
Peru
36 (105)
Panama
36 (105)
Salwador
34 (115)
Meksyk
31 (124)
Dominikana
30 (128)
Boliwia
30 (128)
Paragwaj
30 (128)
Gwatemala
25 (150)
Honduras
23 (157)
Nikaragua
20 (164)
Wenezuela
14 (177)
Nowa Zelandia
88 (1)
Dania
88 (1)
Niderlandy
82 (8)
Niemcy
80 (10)
Wlk. Brytania
78 (11)
Francja
71 (22)
USA
67 (27)
Polska
56 (42)
Włochy
56 (42)
Czechy
54 (49)
Chiny (ChRL)
45 (66)

Jakie wnioski z tego zestawienia? Po pierwsze, znaczny rozrzut poziomu korupcji w poszczególnych krajach latynoamerykańskich, tak łatwo etykietowanych i „wrzucanych do jednego worka”.  Po drugie, poziom korupcji w tamtym regionie bywa niższy od rozwiniętych krajów zachodnich, w tym UE. Na szczególną uwagę zasługuje Urugwaj (mniej skorumpowany niż np. Francja czy USA), Chile (ze wskaźnikiem korupcji na poziomie USA) czy Kostaryka (mniej skorumpowana niż Polska czy Włochy).

Wysocy urzędnicy państwowi uwikłani w korupcję

W ostatnich latach regionem wstrząsnęło kilka ogromnych afer korupcyjnych. Największą z nich jest bez wątpienia brazylijska „afera Odebrecht”, która doprowadziła do zdjęcia z urzędu wysokich urzędników administracji państwowej, w tym prezydentów. Wszczęto szczegółowe śledztwa także w innych krajach, jak Peru, Kolumbia, Boliwia, Argentyna i Ekwador. Śledztwo prowadzone w Brazylii wykazało także łapówki płacone w Wenezueli.

Prezydent ścigany listem gończym

W Peru – niezależnie od afery Odebrechtu – dużym wstrząsem był proces prowadzony wobec byłego prezydenta Alberto Fujimoriego, który został zatrzymany w Chile na podstawie międzynarodowego listu gończego w 2005 r. Głównymi zarzutami w procesie było łamanie praw człowieka i właśnie korupcja. Proces potwierdził przekonanie społeczeństwa o wysokim stopniu korupcji jego administracji i wykazał w szczegółach skalę tego zjawiska. Podobne postępowania zaczęły być prowadzone także w innych krajach Ameryki Łacińskiej. Krajów tego regionu nie ominęła także afera „Panama Papers”.

Korupcja jako element gry politycznej

Należy jednak wskazać, iż oskarżenie o korupcję może być także elementem walki politycznej, chęcią odsunięcia przeciwników politycznych (zwłaszcza bardziej popularnych), a także próbą odsunięcia od siebie podejrzeń korupcyjnych. Najlepszym tego przykładem jest Brazylia, gdzie dokonano impeachmentu prezydent Rousseff oraz aresztowania Luiza da Lula Silvy, na których winę dotychczas nie znaleziono dowodów ani nawet nie postawiono zarzutów korupcyjnych. Natomiast śledztwo antykorupcyjne dosięgło większość polityków żądających odwołania prezydent Rousseff.       

Skutki ekonomiczne i społeczne

Korupcja ma daleko idące skutki ekonomiczne i społeczne. Wskazuje się, że wzrost poziomu korupcji o 2 proc. pociąga za sobą spadek PKB o 0,5 proc., inwestycji o 4 proc. i wydatków na edukację o 0,5 proc. Ponadto wysoki poziom korupcji wpływa na rozrost szarej strefy i tym samym na spadek wpływów podatkowych. Obniża także poziom konkurencyjności gospodarki na rynku międzynarodowym. Przy częstym traktowaniu krajów południowoamerykańskich jako jednolitego organizmu hiszpańskojęzycznego bardzo często negatywne doświadczenia w relacjach z jednym krajem są generalizowane na cały kontynent, co zniechęca zagranicznych przedsiębiorców do handlu i inwestycji w innych państwach południowoamerykańskich. Poważniejsze jednak są skutki społeczne i polityczne. Korupcja wpływa na spadek kapitału społecznego i więzi międzyludzkich, pogłębia nierówności społeczne, wpływa na proces stanowienia prawa, powoduje wzrost niezadowolenia społecznego i spadek zaufania do instytucji państwowych i systemu demokratycznego, wpływa na wzrost pasywności społeczeństwa i generalnie osłabia funkcjonowanie struktur państwa.

Determinacja w działaniu

Walka z korupcją jest możliwa jedynie poprzez właściwe prawo, konsekwencję we wszczynaniu i  prowadzeniu postępowań karnych oraz długofalowe i kompleksowe działania w kierunku zmian postaw społecznych. Determinacja poszczególnych państw pod tym względem jest różna, co uwidacznia zestawienie wskaźnika IPC.

Warto wspomnieć, że skandal Odebrechtu rozpoczął się od początkowo relatywnie niewielkiej operacji policyjnej „Lava Jato” (Myjnia Samochodowa) przeciwko procederowi prania brudnych pieniędzy poprzez niewielką myjnię samochodową (stąd nazwa) i kantor w Kurytybie. Dość szybko operacja wykazała ślady prowadzącej do olbrzymiej firmy naftowej Petrobras i Odebrechtu.

Koniec tabu

Wspomniane przykłady afer są przykładem, że problem korupcji nie jest już tematem tabu. Co więcej, wskazuje, iż w obecnych warunkach dostępu do różnych środków komunikacji (Internet) afer korupcyjnych nie da się łatwo „zamieść pod dywan”, co ogranicza bezkarność polityków i urzędników. Na obniżenie poziomu korupcji wpływ mogą mieć także kraje i instytucje zewnętrzne. Kraje Ameryki Łacińskiej są w większości państwami mocno zadłużonymi i zależnymi od pomocy zagranicznej. Obecna pandemia COVID-19 jeszcze to pogłębiła. Stąd dużą rolę mogą odegrać instytucje pomocowe, uzależniając udzielenie pomocy finansowej od postępów w zwalczaniu korupcji.

Podsumowanie   

  1. Korupcja w krajach południowoamerykańskich jest zjawiskiem wieloletnim, spowodowanym szeregiem czynników o różnym charakterze.
  2. Poziom korupcji w krajach Ameryki Południowej jest zróżnicowany. Najlepiej w tym zakresie radzą sobie Urugwaj i Chile, najgorzej – Paragwaj i Wenezuela.
  3. W ostatnich latach kontynentem wstrząsnęło szereg głośnych skandali korupcyjnych o daleko idących skutkach politycznych i społecznych. Niewykluczone, że ich nagłośnienie i postępowania karne wobec najwyższych urzędników państwowych (w tym prezydentów) mogą wpłynąć na obniżenie poziomu korupcji w dłuższym okresie.
  4. Korupcja ma szereg negatywnych następstw społecznych i gospodarczych, także w relacjach z zagranicą.
  5. Skuteczne zwalczanie korupcji jest procesem długofalowym i kompleksowym. Wymaga stanowienia właściwego prawa, konsekwentnego zwalczania zjawisk korupcyjnych środkami karno-administracyjnymi oraz kształtowaniem właściwych postaw społecznych. Dużą role mogą odegrać instytucje międzynarodowe, uzależniając udzielenie pomocy od prowadzenia konsekwentnej polityki antykorupcyjnej.

Autor: Dariusz Latoszek, Departament Handlu i Współpracy Międzynarodowej, MRiT

Portal Promocji Eksportu używa plików cookies, aby ułatwić użytkownikom korzystanie z serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci Twojego komputera lub innego urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zmienić ustawienia przeglądarki tak, aby zablokować zapisywanie plików cookies. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Prywatności i Regulaminie.